„Co kraj, to obyczaj” mówi stare polskie powiedzenie. Adaptując to przysłowie do realiów włoskich, można by powiedzieć co region, to obyczaj. Włochy są niezwykle zróżnicowanym krajem, każdy region ma własne zwyczaje, kuchnię, a nawet język. Czy można mówić o uniwersalnym włoskich zwyczajach świątecznych? Zdecydowanie nie!
Świąteczny czas we Włoszech rozpoczyna się 8 grudnia w święto Niepokalanego Poczęcia (Festa dell’Immacolata Concezione), który jest dniem wolnym od pracy i umowną datą strojenia choinki. Czas ten trwa do 6 stycznia, czyli do święta Objawienia Pańskiego (Epifania). Dla Włochów święta oznaczają czas spędzony z rodziną, obfite obiady oraz tradycje przekazywane z pokolenia na pokolenie. Na tym podobieństwa się kończą.
Spis treści
Jak obchodzi się Święta Bożego Narodzenia we Włoszech?
To kwestia zwyczajów i tradycji regionalnych, a także rodzinnych. W niektórych domach zasiada się do wigilijnej kolacji – Cenone di Natale, dla innych ważniejszy jest obiad pierwszego dnia świąt – Pranzone di Natale. Dania, które spożywają tego świątecznego dnia różnią się w zależności od regionu, ale o tym przeczytasz w kolejnym akapicie. Ci, którzy nie celebrują kolacji wigilijnej, świętowanie zaczynają późnym wieczorem, kiedy udają się na pasterkę – Messa di Natale.
Pierwszego dnia świąt rano Babbo Natale przynosi prezenty. Tego dnia Włosi jedzą uroczysty i bardzo obfity obiad, i jest to kulminacyjny punkt obchodów świątecznych. To czas spotkań w gronie rodzinnym, relaksu i zabawy. Po obiedzie Włosi wyjmują z szaf gry planszowe, np. Tombola lub karty, i grają aż do wieczora.
Drugiego dnia świąt w kościele wspomina się Santo Stefano. Rodziny ponownie gromadzą się przy stołach i spędzają razem czas. Po obiedzie nadchodzi odpowiedni czas na spacer i odwiedzanie żywych szopek.
Sylwestra Włosi spędzają w gronie przyjaciół, najczęściej w domach, jedząc świąteczną kolację. Na tę okazję przygotowują soczewicę, która symbolizuje pomyślność i długie życie. Często towarzyszą jej faszerowane nóżki wieprzowe. O północy Włosi wznoszą się toast szampanem oraz jedzą panettone, czyli typowe świąteczne ciasto. Następnie podziwiają pokaz fajerwerków i składają sobie życzenia.
Na tym czas świąteczny oraz czas ferii szkolnych się nie kończy. Trwa tzw. settimana bianca – biały tydzień, a dzieci wracają do szkoły 7 stycznia. Część osób, korzystając z ferii zimowych dzieci, bierze urlop w pracy i wyjeżdża na narty.
Świąteczne zwyczaje kulinarne
To właśnie świąteczne dania najbardziej różnią Włochów z północy, centrum i południa.
Dania mięsne, tortellini, a także ciasto świąteczne panettone lub pandoro goszczą na stołach Włochów z północy. W Piemoncie tradycyjnym daniem jest bollito misto – wołowina, wieprzowina, drób i warzywa, ważne jest to, aby każde mięso gotowane było osobno i w ten sposób zachowuje swój unikalny i prawdziwy smak. W Lombardii je się węgorza, a w okolicach Wenecji rozdrobniony dorsz położony na krążkach polenty – gotowana lub smażona mąka kukurydziana.
W centrum Włoch królują tortellini w rosole. W Emilia-Romania przygotowują tortellini z nadzieniem dyniowym i z mięsem. W Rzymie i okolicach głównym bohaterem jest dorsz. Rzymianie w czasie świąt jedzą również zupę rybną i spaghetti z sardelą. Toskańczycy zajadają się grzankami podanymi z wątróbką oraz pieczenią faraońską. W Abruzzo specjalnością jest pieczeń barania.
Południowa kuchnia świąteczna charakteryzuje się dużą ilością ryb i warzyw. Kampania słynie z rosołu z kura, spaghetti z małżami oraz z ciasteczek smażonych w głębokim oleju i polanych miodem. W Kalabrii natomiast przeważa mięso i jego podroby. Apulijczycy jedzą orecchiete con cime di rapa – domowej roboty makaron z liśćmi rzepy, węgorza z dużą ilością liści laurowych oraz dorsza. Typowym daniem jest również pieczona jagnięcina. Nie brakuje również słodkości – cartellate lub struffoli, podobne do tych przygotowywanych w Kampanii.
Kto przynosi prezenty?
Najczęściej Babbo Natale – okrągły staruszek w czerwonym ubraniu. W niektórych regionach dołączają do niego dwie kobiece postacie – Santa Lucia i Befana. Święta Łucja, którą wspominamy 13 grudnia obdarowuje dzieci z północnych Włoch – Trydent, okolice Bergamo, Cremony, Mantui, Parmy, Werony i Reggio Emilia. Najczęściej przynosi ona drobne podarki lub słodycze. Natomiast Babbo Natale znany jest w całych Włoszech i odwiedza dzieci w nocy z 24 na 25 grudnia.
Korowód obdarowywania kończy 6 stycznia Befana, w centrum i na południu. Wyglądem i atrybutami przypomina wiedźmę, ale jest to staruszka o dobrym sercu, która zostawia w skarpecie słodycze grzecznym dzieciom, a urwisom kawałki węgla. Jej postać wywodzi się z pogańskich wierzeń dotyczących końca sezonu rolniczego, następnie jej kult podtrzymywali starożytni Rzymianie. Z czasem została zaakceptowana przez Kościół jako symbol dualizmu między dobrem i złem, a w bardziej świeckim wydaniu jest po prostu dobrą staruszką obdarowującą dzieci.
Świąteczne ozdoby
Głównymi bohaterami wśród świątecznych ozdób są choinka – albero di Natale oraz szopki – presepi. Tradycje te są popularne w całych Włoszech, choć to na południu mają miejsce największe widowiska nazywane presepi viventi oraz w każdym domu rodzina przygotowuje lub kupuje szopki. Żywe szopki przedstawiają sceny z narodzin Chrystusa rozciągające się po uliczkach starych miast, natomiast te ustawiane w domach są misterną kompozycją figurek świętej rodziny w otoczeniu codziennego życia ludzi.
Złóż życzenia po włosku!
Najprościej powiedzieć Buon Natale, czyli dobrych Świąt Bożego Narodzenia, odpowiednik Merry Christmas.
Buone feste – dobrych Świąt, Happy Holidays
Tanti auguri di Buon Natale – Najlepsze życzenia z okazji świąt, Best wishes for Christmas
Felice anno nuovo – Szczęśliwego Nowego Roku
Buon Natale e Felice anno nuovo!