Czy istnieją włoskie zwyczaje świąteczne?

„Co kraj, to obyczaj” mówi stare polskie powiedzenie. Adaptując to przysłowie do realiów włoskich, można by powiedzieć co region, to obyczaj. Włochy są niezwykle zróżnicowanym krajem, każdy region ma własne zwyczaje, kuchnię, a nawet język. Czy można mówić o uniwersalnym włoskich zwyczajach świątecznych? Zdecydowanie nie!

Świąteczny czas we Włoszech rozpoczyna się 8 grudnia w święto Niepokalanego Poczęcia (Festa dell’Immacolata Concezione), który jest dniem wolnym od pracy i umowną datą strojenia choinki. Czas ten trwa do 6 stycznia, czyli do święta Objawienia Pańskiego (Epifania). Dla Włochów święta oznaczają czas spędzony z rodziną, obfite obiady oraz tradycje przekazywane z pokolenia na pokolenie. Na tym podobieństwa się kończą.

Spis treści

Jak obchodzi się Święta Bożego Narodzenia we Włoszech?

To kwestia zwyczajów i tradycji regionalnych, a także rodzinnych. W niektórych domach zasiada się do wigilijnej kolacji – Cenone di Natale, dla innych ważniejszy jest obiad pierwszego dnia świąt – Pranzone di Natale. Dania, które spożywają tego świątecznego dnia różnią się w zależności od regionu, ale o tym przeczytasz w kolejnym akapicie. Ci, którzy nie celebrują kolacji wigilijnej, świętowanie zaczynają późnym wieczorem, kiedy udają się na pasterkę – Messa di Natale.

Pierwszego dnia świąt rano Babbo Natale przynosi prezenty. Tego dnia Włosi jedzą uroczysty i bardzo obfity obiad, i jest to kulminacyjny punkt obchodów świątecznych. To czas spotkań w gronie rodzinnym, relaksu i zabawy. Po obiedzie Włosi wyjmują z szaf gry planszowe, np. Tombola lub karty, i grają aż do wieczora.

Drugiego dnia świąt w kościele wspomina się Santo Stefano. Rodziny ponownie gromadzą się przy stołach i spędzają razem czas. Po obiedzie nadchodzi odpowiedni czas na spacer i odwiedzanie żywych szopek.

Sylwestra Włosi spędzają w gronie przyjaciół, najczęściej w domach, jedząc świąteczną kolację. Na tę okazję przygotowują soczewicę, która symbolizuje pomyślność i długie życie. Często towarzyszą jej faszerowane nóżki wieprzowe. O północy Włosi wznoszą się toast szampanem oraz jedzą panettone, czyli typowe świąteczne ciasto. Następnie podziwiają pokaz fajerwerków i składają sobie życzenia.

Na tym czas świąteczny oraz czas ferii szkolnych się nie kończy. Trwa tzw. settimana bianca – biały tydzień, a dzieci wracają do szkoły 7 stycznia. Część osób, korzystając z ferii zimowych dzieci, bierze urlop w pracy i wyjeżdża na narty.

Świąteczne zwyczaje kulinarne

To właśnie świąteczne dania najbardziej różnią Włochów z północy, centrum i południa.

Dania mięsne, tortellini, a także ciasto świąteczne panettone lub pandoro goszczą na stołach Włochów z północy. W Piemoncie tradycyjnym daniem jest bollito misto – wołowina, wieprzowina, drób i warzywa, ważne jest to, aby każde mięso gotowane było osobno i w ten sposób zachowuje swój unikalny i prawdziwy smak. W Lombardii je się węgorza, a w okolicach Wenecji rozdrobniony dorsz położony na krążkach polenty – gotowana lub smażona mąka kukurydziana.

W centrum Włoch królują tortellini w rosole. W Emilia-Romania przygotowują tortellini z nadzieniem dyniowym i z mięsem. W Rzymie i okolicach głównym bohaterem jest dorsz. Rzymianie w czasie świąt jedzą również zupę rybną i spaghetti z sardelą. Toskańczycy zajadają się grzankami podanymi z wątróbką oraz pieczenią faraońską. W Abruzzo specjalnością jest pieczeń barania.

Południowa kuchnia świąteczna charakteryzuje się dużą ilością ryb i warzyw. Kampania słynie z rosołu z kura, spaghetti z małżami oraz z ciasteczek smażonych w głębokim oleju i polanych miodem. W Kalabrii natomiast przeważa mięso i jego podroby. Apulijczycy jedzą orecchiete con cime di rapa – domowej roboty makaron z liśćmi rzepy, węgorza z dużą ilością liści laurowych oraz dorsza. Typowym daniem jest również pieczona jagnięcina. Nie brakuje również słodkości – cartellate lub struffoli, podobne do tych przygotowywanych w Kampanii.

Kto przynosi prezenty?

Najczęściej Babbo Natale – okrągły staruszek w czerwonym ubraniu. W niektórych regionach dołączają do niego dwie kobiece postacie – Santa Lucia i Befana. Święta Łucja, którą wspominamy 13 grudnia obdarowuje dzieci z północnych Włoch – Trydent, okolice Bergamo, Cremony, Mantui, Parmy, Werony i Reggio Emilia. Najczęściej przynosi ona drobne podarki lub słodycze. Natomiast Babbo Natale znany jest w całych Włoszech i odwiedza dzieci w nocy z 24 na 25 grudnia.

Korowód obdarowywania kończy 6 stycznia Befana, w centrum i na południu. Wyglądem i atrybutami przypomina wiedźmę, ale jest to staruszka o dobrym sercu, która zostawia w skarpecie słodycze grzecznym dzieciom, a urwisom kawałki węgla. Jej postać wywodzi się z pogańskich wierzeń dotyczących końca sezonu rolniczego, następnie jej kult podtrzymywali starożytni Rzymianie. Z czasem została zaakceptowana przez Kościół jako symbol dualizmu między dobrem i złem, a w bardziej świeckim wydaniu jest po prostu dobrą staruszką obdarowującą dzieci.

Świąteczne ozdoby

Głównymi bohaterami wśród świątecznych ozdób są choinka – albero di Natale oraz szopki – presepi. Tradycje te są popularne w całych Włoszech, choć to na południu mają miejsce największe widowiska nazywane presepi viventi oraz w każdym domu rodzina przygotowuje lub kupuje szopki. Żywe szopki przedstawiają sceny z narodzin Chrystusa rozciągające się po uliczkach starych miast, natomiast te ustawiane w domach są misterną kompozycją figurek świętej rodziny w otoczeniu codziennego życia ludzi.