Karnawał to prawdopodobnie największe wydarzenie kulturalne przeplatające rytuały pogańskie z wpływami religii chrześcijańskiej. Na przełomie stycznia i lutego ulice wielu miast w Europie i Ameryce Południowej przeobrażają się w kolorowe parady zabawy, szaleństwa i równości wszystkich obywateli.
Włoski karnawał to nie tylko ten wenecki, ponieważ mniejsze lub większe obchody karnawału odbywają się prawie w każdym mieście Włoch. Te najbardziej spektakularne, oprócz Wenecji, to karnawał w Viareggio (Toskania), Putignano (Apulia), Manfredonia (Apulia), Acireale (Sycylia).
Skąd pochodzi karnawał?
Pierwsze wzmianki o tych wydarzeniach sięgają czasów starożytnego Rzymu. Połączone były z obchodami ku czci boga Saturna i zwiastowały nadejście wiosny. Wtedy to wszyscy mieszkańcy z maskami na twarzy lub przebrani stawali się równi, bez względu na pochodzenie i razem korzystali z uroków tych świąt.
W średniowieczu karnawał został przypisany katolickiej tradycji, według której karnawał kończył okres hucznego świętowania i rozpoczynał czas pokuty podczas Wielkiego Postu. Mimo wielu zwyczajów pogańskich i kojarzonych z „ciałem” – „carne”, tradycja karnawału przetrwała do dziś w kulcie chrześcijańskim.
Wiek XVII to czas Commedia dell’Arte, czyli spektakli komediowych, w których bohaterowie mieli kostiumy i maski określonych postaci. Postacie te z kolei reprezentowały zawsze ten sam typ i charakter bohatera – np. Arlecchino – sługa. Kostiumy i maski tych bohaterów weszły do tradycji karnawału i wzbogaciły ją. Były popularne aż do XIX wieku.
Dziś karnawał to zabawa, pochody ogromnych figur alegoryczno-groteskowych, maski, konfetti i i zimne ognie. To również czas na przyrządzanie karnawałowych smakołyków –chiacchiere (nasze faworki), fritelle (podobne do pączków), castagnole (również podobne do pączków,
ale dużo mniejsze).
Karnawał na południu Włoch
Najbardziej znanym karnawałem na południu Włoch jest ten w Putignano, w Apulii. Jest to najdłuższy karnawał, a także najstarszy w Europie. Putignano to miasto w Apulii, położone 40 km od Bari, niedaleko ciekawych miejsc w regionie – Castellana Grotte i Alberobello.
Początki karnawału wiążą się z historią miasta, mają wątki legendy i tradycji rolniczej na tych terenach.
Historia: wybrzeże Apulii w XIV wieku narażone było na najazdy Saracenów. Ówczesnym celem było uchronienie największych dóbr przed kradzieżą. Jednymi z najcenniejszych wtedy skarbów były relikwie świętych. Relikwie św. Szczepana Męczennika znajdowały się wtedy w klasztorze w Monopoli, miasteczku nadmorskim. Postanowiono przenieść relikwie wgłąb lądu, żeby uchronić je przed wrogami. 26 grudnia 1394 relikwie w procesji zostały przeniesione do kościoła Santa Maria la Greca w Putignano.
Legenda: do procesji dołączyli rolnicy pracujący przy winoroślach. Podczas procesji zaczęli głośno śpiewać, cieszyć się i świętować przeniesienie relikwii do ich miasta.
Tradycja: często na południu Włoch, zwyczaje, święta i obchody mają coś wspólnego z pracą na roli. Rolnicy są bohaterami legend i opowiadań, rytuały rolnicze symbolizują zmiany, upływ czasu. Historie te przeplatają się z ważnymi wydarzeniami na danym terytorium, ze świętami katolickimi i ze świętami lokalnymi. W Putignano to właśnie pracujący przy winoroślach dali początek obchodom karnawału.
Karnawał w Putignano (Apulia)
Aż do pierwszej połowy XIX wieku, karnawał w Putignano miał charakter ludowy – postaciami, które brały udział w pochodach karnawałowych były słomiane figury. Potem rolę organizatorów karnawału przejęli artyści, i tak jest do dzisiaj. Lokalni artyści przygotowują każdego roku nowe figury, których stelaż zrobiony jest z metalu, a wykończenie z cartapesta, czyli masy papierowej.
Produkcja figur z masy papierowej to złożony i długi proces. Oczywiście wszystkie są robione ręcznie przez znawców tej sztuki. Najpierw przygotowują formę do maski lub figury z gliny. Następnie przygotowuje się kalkę tej formy z gipsu – wylewają ciepły gips na model z gliny, kiedy się ostudzi, odrywają formę z gipsu. Model gipsowy wykładają masą papierową tworzoną ze starych gazet i kleju z wody i mąki. Przed tą czynnością, artyści smarują model gipsowy olejem, tak żeby wyschnięta forma papierowa łatwo odchodziła od gipsu. Model papierowy wykłada się wieloma warstwami papieru, aby był twardy i wytrzymały, a na koniec rzeźbę maluje się farbami.
Dziś dzięki technologii, figury mimo swoich ogromnych rozmiarów, są sterowane komputerowo: poruszają się i wydają dźwięki. Stelaż zrobiony jest z metalu, natomiast wykończone są masą papierową.
Karnawał w Putignano dziś
Współczesny karnawał to huczne świętowanie, które odbywa się co kilka dni na przełomie stycznia i lutego. Koncerty, wystawy sztuki, pokazy ulicznych artystów, a wreszcie pochody figur. Carri allegorici – wielkie figury – mają za zadanie przedstawić współczesną sytuację polityczno-społeczną w kraju i na świecie oraz skomentować bieżące wydarzenia. To wszystko z pokaźną dozą sarkazmu, ironii i humoru.
Najważniejsze daty:
- 26 grudnia – pochody przypominające przeniesienie relikwii świętego Szczepana
- 17 stycznia – wspomnienie świętego Antoniego – Sant’Antonio Abate rozpoczyna karnawał
- 3 niedziele karnawału – pochody figur
- Tłusty Czwartek
- wtorek przed Środą Popielcową – największe wydarzenia kończące karnawał – konkurs na najlepszą prezentację figur biorących udział w pochodach.
Od niedawna wstęp na obchody karnawału jest płatny. Pochód figur z masy papierowej – w każdą niedzielę karnawału i wtorek kończący karnawał jest płatny. W zależności od miejsca, za bilety zapłacisz od 10 do 22 €, dzieci 7 €. Oprócz tego, płatny jest również wjazd samochodem, autobusem. Odpowiednio 5 €, 25 € i 50 €.
Więcej informacji znajdziesz na stronie organizatora.
Niektóre informacje z tekstu opracowałam na podstawie www.carnevalediputignano.it.
Interesują Cię tematy dotyczące kultury i zwyczajów południowych Włoch? Daj znać w komentarzu, chętnie dowiem się, czy przygotowywać więcej takich tekstów.